شاخص عملکرد لجستیک؛ ابزار سنجش جایگاه کشورها در اقتصاد جهانی

هره‌وری سیستم حمل‌ونقل و سودآوری صنعت دو مقوله‌ای هستند که با یکدیگر ارتباط بسیار نزدیکی دارند. کاهش موجودی کالا از طریق گردش مالی بالا، توانایی پاسخگویی به بازار تقاضا، کاهش مدت‌زمان انجام کار (مدت‌زمان بین انجام سفارش و دریافت کالای مربوطه) و کمینه‌سازی هزینه‌های حمل‌ونقل از جنبه‌های اصلی مؤثر بر قدرت رقابتی یک کشور هستند. به همین دلیل، سیستم‌های حمل‌ونقل یک عامل تولیدی محسوب شده و یکی از عوامل تعیین‌کننده در فرآیند تصمیم‌گیری‌های تجاری هستند. ازاین‌رو بانک جهانی شاخصی را با عنوان LPI یا شاخص عملکرد لجستیک معرفی کرد که برای تعیین وضعیت عملکرد لجستیکی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه به معرفی شاخص عملکرد لجستیکی (LPI) می‌پردازیم.

چرا شاخص عملکرد لجستیکی؟

زیرساخت‌های حمل‌ونقل روی بهره‌وری و هزینه‌های تجاری تأثیر بسزایی دارند. برای مثال، اتصالات بندری و پس‌کران‌های بهتر می‌تواند مخارج و هزینه‌های اتصال به شبکه‌های توزیع یا حمل‌ونقل مواد خام را کاهش دهد. به همین دلیل، برخورداری از یک سیستم لجستیک مؤثر و کارآمد پایه و اساس یک اقتصاد شکوفا و موفق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی است.

در واقع، پیشرفت فن‌آوری و تجارت در سراسر جهان و آزادسازی سرمایه‌گذاری فرصت‌های جدیدی را برای مهار بازارهای جهانی، افزایش رشد و کاهش فقر ایجاد می‌نماید. همچنین، با ظهور زنجیره‌های تأمین جهانی، موضوعاتی همچون حمل‌ونقل سریع، ارزان و قابل‌اعتماد به چالشی مهم تبدیل شده است. قابلیت اتصال به آنچه که «اینترنت فیزیکی» نامیده می‌شود به‌سرعت به عامل تعیین‌کننده قدرت رقابتی کشورها تبدیل شده است.

کشورهایی که بتوانند به اینترنت فیزیکی یا همان شبکه لجستیک جهانی اتصال پیدا کنند، به بازارهای جدید و گسترده و دروازه‌های رشد و ترقی دسترسی خواهند داشت، اما کشورهایی که قابلیت اتصال به این شبکه را نداشته یا در این زمینه ضعیف عمل کنند، هزینه‌های سنگین و بسیار توجهی را متحمل خواهند شد.

بنابراین سنجش عملکرد زنجیره تأمین در فرآیندهای تجاری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، چراکه عملکرد مناسب کلید موفقیت و دستیابی به توسعه و ثبات پایدار است. برای این منظور به ابزارها و مقیاس‌های عملکردی مناسب نیاز است که یکی از آن‌ها شاخص عملکرد لجستیک یا همان LPI است که در ادامه به معرفی آن می‌پردازیم.

معرفی شاخص عملکرد لجستیک

«شاخص عملکرد لجستیک» یا LPI (Logistics performance index) یک شاخص بین‌المللی است که توسط بانک جهانی آماده‌ شده و برای تعیین وضعیت عملکرد لجستیکی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شاخص تمایز کشورها را از لحاظ عملکرد لجستیک نشان می‌دهد و به شناخت فرصت‌ها و تهدیدهای فرآیند لجستیکی یک کشور و بررسی وضعیت زنجیره تأمین آن کمک می‌کند و همچنین آن‌ها را در اتخاذ راه‌کارهای مناسب جهت بهبود عملکرد خود راهنمایی می‌کند. لازم به ذکر است که شاخص عملکرد لجستیک چندبعدی است و در مقیاس یک (بدترین) تا پنج (بهترین) امتیازدهی می‌شود.

LPI بر اساس مطالعات جهانی (بانک جهانی، ارائه‌کنندگان خدمات لجستیک و پژوهش‌گران دانشگاهی) در رابطه با حمل‌ونقل جهانی و متصدیان حمل‌ونقل استوار است و اطلاعات مربوط به‌راحتی و روان بودن عملیات لجستیک در کشورهای مختلف را ارائه می‌نماید.

شاخص عملکرد لجستیک به رهبران ملی، سیاست‌گذاران کلیدی، متخصصان لجستیک، تأمین‌کنندگان لجستیک و تاجران کمک می‌کند که چالش‌های پیش روی خود در کاهش موانع لجستیکی برای تجارت بین‌المللی را شناسایی کنند، عملکرد کلی کشور در رابطه با لجستیک تجاری را در ابعاد مختلف ارزیابی نمایند و میزان اتصال فعالیت‌های تجاری یک کشور به بازارهای بین‌المللی را ارزیابی کنند.

همچنین شاخص LPI هزینه عملکرد بد لجستیک برای قدرت رقابتی کشورها را تعیین نموده و منبع این هزینه‌ها و ضرر و زیان‌ها را شناسایی می‌کند؛ بنابراین می‌توان گفت که شاخص عملکرد لجستیک اقدامات کمی و کیفی را شامل می‌شود و به ساخت پروفایل عملکرد لجستیک برای کشورهای مختلف کمک می‌کند.

به‌منظور انجام امور فوق‌الذکر، این شاخص عملکرد را در زنجیره تأمین لجستیک یک کشور ارزیابی می‌کند و آن را از دو منظر داخلی و بین‌المللی (شاخص عملکرد لجستیک داخلی و بین‌المللی) ارائه می‌نماید. از منظر داخلی، این شاخص عملکرد لجستیک یک کشور را به کمک متخصصان لجستیک همان کشور از نظر کیفی و کمی مورد ارزیابی قرار می‌دهد و اطلاعات جامع در خصوص محیط لجستیک، فرآیندهای اصلی و مرکزی لجستیک، نهادها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های مربوطه، مدت‌زمان انجام کار و تکمیل فرآیند عملیات، اطلاعات هزینه‌ای و غیره را فراهم می‌نماید. از منظر بین‌المللی، این شاخص عملکرد یک کشور با شرکای تجاری‌اش را در ۶ حوزه مختلف از لحاظ کیفی مورد ارزیابی قرار می‌دهد و این کار را به کمک متخصصان لجستیک شاغل در خارج از آن کشور انجام می‌دهد. در ادامه این شش حوزه یا معیار به ترتیب ذکر شده‌اند:

• گمرکات: کارایی فرایندهای ترخیص کالا
• زیرساخت‌ها: کیفیت زیرساخت‌های تجاری و حمل‌ونقلی
• حمل‌ونقل بین‌المللی: سهولت دسترسی به کالاهای مختلف با قیمت رقابتی؛
• شایستگی لجستیکی:‌ شایستگی و کیفیت خدمات لجستیکی؛
• پیگیری و رهگیری: توانایی در رهگیری کالاهای ارسالی؛
• تحویل به‌موقع: مناسب بودن زمان تحویل محموله‌ها به مشتری در زمان برنامه‌ریزی‌شده یا زمان مورد انتظار.

رتبه‌بندی کشورها در LPI

در LPI، پس از انجام ارزیابی‌های لازم، کشورها از لحاظ عملکرد لجستیک ارزیابی می‌شوند. رتبه‌بندی در شاخص عملکرد لجستیک بر اساس شش معیار مذکور و بر اساس یک مقیاس پنج امتیازی انجام می‌شود. امتیاز پنج نشان‌دهنده بهترین عملکرد و امتیاز یک مبین بدترین عملکرد است. رتبه حاصله در شاخص عملکرد لجستیکی نشان‌دهنده وضعیت کشورها از لحاظ عملکرد گمرکی، کیفیت زیرساخت‌های لجستیک، سهولت دسترسی به کالاهای مختلف با قیمت رقابتی، شایستگی و کیفیت خدمات لجستیکی، توانایی در رهگیری کالاهای ارسالی و تحویل به‌موقع است.

لازم به ذکر است که امتیازدهی برای هر یک از شش معیار فوق‌الذکر به‌صورت جداگانه انجام می‌شود و هیچ یک از این شش حوزه به‌تنهایی بیانگر عملکرد لجستیکی یک کشور نیست، بلکه به‌صورت توأم و در کنار یکدیگر عملکرد لجستیکی کشور را نشان می‌دهند. پس از محاسبه امتیاز برای هر یک از معیارها، میانگین مجموع امتیازهای حاصله برای شش معیار محاسبه می‌شود. امتیاز حاصله نشان‌دهنده عملکرد لجستیکی کشور مورد مطالعه است (امتیاز ۵ به معنای بهترین عملکرد و امتیاز ۱ به معنای بدترین عملکرد است).

با توجه به اینکه شاخص عملکرد لجستیک، ۱۶۰ کشور را از نظر ویژگی‌های زنجیره تأمین و برخورداری از لجستیک مناسب مقایسه می‌نماید، شرکت‌ها و سازمان‌ها می‌توانند به کمک این شاخص چالش‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها را از نقطه‌نظر زیرساخت‌های حمل‌ونقل، شایستگی لجستیکی و دسترسی به زنجیره‌های تأمین کارآمد مورد بررسی قرار دهند.

بنابراین، LPI ابزاری مفید است که عملکرد لجستیک تجاری کشور میزبان را نشان می‌دهد. همچنین، معیاری است که به ما در انتخاب مکان مناسب برای انواع مختلف عملیات کمک می‌نماید. به همین دلیل است که کشورها سعی دارند رتبه شاخص عملکرد لجستیک خود و به تبع آن قدرت رقابتی و جذابیت تجاری خود را افزایش دهند.

بسیاری از کشورها در طرح جامع توسعه استراتژیک خود یک امتیاز یا رتبه خاص را برای شاخص عملکرد لجستیک خود هدف قرار داده و تلاش خود را معطوف دستیابی به این هدف نموده‌اند. به همین منظور، کشورهای مختلف برای افزایش جذابیت تجاری و بهبود رتبه عملکرد لجستیک خود در حال گام نهادن در پروژه‌های بزرگ مستقر در نواحی مختلف هستند.

کشور ایران نیز با برخورداری از بیش از ۶۰۰۰ کیلومتر مرز مشترک (مرز خشکی) با کشورهایی همچون افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و عراق و همچنین ۲۷۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان از جایگاه ژئواستراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک بسیار ویژه‌ای برخوردار است و پتانسیل بسیار بالایی از لحاظ جذب نظام تجاری بین‌المللی دارد.

همچنین، ایران کانالی مطمئن برای ورود کالا به این کشورها می‌باشد. از سوی دیگر، منطقه مکران و سواحل دریای عمان در ایران نیز دارای بستری بسیار مناسب برای کشتیرانی و ترانزیت تجاری است. به همین دلیل، ایران کشوری استراتژیک است و یکی از شاهراه‌های اصلی حمل‌ونقل و ترانزیت بین‌المللی می‌باشد؛ اما برخورداری از موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب به تنهایی عامل موفقیت تجاری کشور نخواهد بود و برخورداری از روابط و جایگاه تجاری مناسب در سطح بین‌الملل عامل اصلی در بهره‌برداری مناسب از منابع، افزایش جذابیت تجاری و موفقیت در بازارهای بین‌المللی است. برخورداری از زنجیره تأمین پیشرفته، شبکه توزیع گسترده و خدمات لجستیک مناسب کلید دستیابی به جایگاه تجاری عالی در سطح جهان است.

پیشینه شاخص عملکرد لجستیک و گزارش‌های مربوطه

شاخص عملکرد لجستیک یک شاخص جهانی است که توسط بانک جهانی و با پشتیبانی مدرسه اقتصاد تورکو (فنلاند) تهیه شد. ساخت این شاخص بر اساس تحقیقات ادارات تجارت و حمل‌ونقل بین‌المللی بانک جهانی و نتایج نظرسنجی جهانی از شرکت‌های بین‌المللی باربری و متصدیان برتر حمل‌ونقل کالا و همچنین بررسی‌های آزمایشی سال ۲۰۰۰ و ۲۰۰۴ پروفسور اوجالا از مدرسه اقتصاد تورکو انجام شد. اولین گزارش شاخص عملکرد لجستیک در سال ۲۰۰۷ توسط بانک جهانی تحت عنوان «Connecting to Compete» منتشر شد. این گزارش هر دو سال یک بار توسط بانک جهانی منتشر می‌شود.

لازم به ذکر است که این گزارش بر اساس بیش از ۵۰۰۰ ارزیابی از کشورهای مختلف انجام شده و با مشارکت بیش از ۱۰۰۰ نفر متخصص زنجیره تأمین و لجستیک تهیه می‌شود بیش از ۱۶۰ کشور را پوشش می‌دهد.

گزارش سال ۲۰۰۷ در خصوص LPI

در اولین گزارش شاخص عملکرد لجستیک که در سال ۲۰۰۷ با مشارکت ۱۵۰ کشور و ارزیابی ۸ بازار بزرگ جهانی تهیه شد، به مسائلی همچون بررسی و سنجش عملکرد لجستیک، عوامل کلیدی مؤثر بر عملکرد لجستیک و انجام اصلاحات پرداخته شد. در این گزارش برای سنجش عملکرد لجستیک از شاخص عملکرد لجستیک و شش معیار آن‌که در بخش مقدمه معرفی شدند، استفاده شد. همچنین شکاف عملکردی میان کشورها ارزیابی‌شده و مثال‌هایی دراین‌باره ارائه شده است.

در این گزارش، شکاف LPI (اختلاف میان رتبه واقعی عملکرد لجستیک یک کشور و رتبه پیش‌بینی‌شده برای آن کشور برحسب سطح درآمدش) موردبررسی قرار گرفته است. همچنین رابطه میان عملکرد لجستیک و تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نیز ارزیابی‌شده است.

در کل، این گزارش شامل دو بخش بوده است:

• ارزیابی معیارهای مورد نظر در شاخص عملکرد لجستیک (LPI) توسط کشورهای شرکت‌کننده برای ۸ بازار مهم خارجی خود؛
• ارائه اطلاعات جامع در خصوص محیط لجستیک هر کشور بر اساس داده‌های کمی و کیفی زمانی و هزینه‌ای؛

همان‌طور که گفته شد در این گزارش، عوامل کلیدی مؤثر بر عملکرد لجستیک معرفی شده‌اند. به منظور معرفی عوامل کلیدی مؤثر بر عملکرد لجستیک، عوامل تعیین‌کننده عملکرد لجستیک معرفی شده‌اند (این عوامل عبارتند از: کیفیت زیرساخت‌ها، شایستگی و صلاحیت تأمین‌کنندگان خدمات لجستیک در بخش خصوصی و دولتی، گمرک و سایر نهادهای مرزی، شفافیت امور و فساد کاری، قابلیت اعتماد سیستم تجاری و زنجیره‌های تأمین). همچنین در این بخش مسائلی همچون لجستیک و رقابت‌جویی و اهمیت پیش‌بینی پذیری و قابلیت اعتماد و ارجحیت آن بر امور هزینه‌ای و دلیل این ارجحیت و اولویت ذکر شده است.

علاوه بر این، در گزارش سال ۲۰۰۷ پیشنهاداتی برای اصلاح عملکرد لجستیک ارائه شده است. برای مثال، این گزارش بر لزوم جامع بودن اصلاحات و یکپارچگی و ثبات و شناسایی اصلاحات چالش‌برانگیزتر و ضروری و بررسی و شناسایی تنگناها و تهدیدها و تبدیل آن‌ها به فرصت تأکید دارد.

این گزارش با تأکید بر دشواری روند اصلاحات توضیح می‌دهد اگرچه اصلاحات یکپارچه ضروری است، اما همواره باید بخاطر داشت که اولویت‌ها و استرات‍ژی‌ها ممکن است متفاوت باشد.

بعلاوه، در این گزارش استراتژی انتخاب کشورها و ۸ بازار بزرگ خارجی آن‌ها و سایر عوامل ارزیابی و تهیه گزارش و رتبه‌بندی نیز ذکر شده است و در پایان جدول رتبه‌بندی کشورها بر اساس شاخص عملکرد لجستیک آن‌ها ذکر شده است.

 ایران در گزارش ۲۰۰۷ با امتیاز کلی ۲.۵۱ از میان ۱۵۰ کشور، رتبه ۷۸ را از آن خود نموده است. در سال ۲۰۰۷ بهترین رتبه ایران در بخش گمرکات و بدترین رتبه آن در بخش پیگیری و رهگیری کالا بوده است. لازم به ذکر است که این امتیاز کلی میانگینی از امتیازهای ایران در بخش‌های گمرکات، زیرساخت‌ها، حمل‌ونقل بین‌المللی، شایستگی لجستیکی، پیگیری و رهگیری و تحویل به‌موقع است.

گزارش سال ۲۰۱۰ شاخص عملکرد لجستیک

در گزارش سال ۲۰۱۰ تعداد مشارکت‌کنندگان از ۱۵۰ به ۱۵۵ کشور افزایش یافت. در این گزارش نیز رویکرد و فرآیند کار شبیه به سال ۲۰۰۷ بوده و تهیه گزارش بر مبنای ارزیابی عملکرد لجستیک کشورها بر اساس شش معیار اصلی مذکور در هشت بازار بزرگ جهانی خارجی آن‌ها و همچنین ارائه اطلاعات جامع در خصوص محیط لجستیک هر کشور بر اساس داده‌های کمی و کیفی زمانی و هزینه‌ای انجام شده است.

اگرچه گزارش سال ۲۰۱۰ از لحاظ معیارهای ارزیابی و رتبه‌بندی درست شبیه گزارش ۲۰۰۷ عمل نموده، اما این گزارش از بعضی لحاظ کامل‌تر شده است. این گزارش گذشته از اینکه برای محاسبه شاخص عملکرد لجستیک رویکردی مقایسه‌ای در پیش‌گرفته و ۶ معیار اصلی مندرج در گزارش ۲۰۰۷ را در هشت بازار بزرگ جهان و با مشارکت ۱۵۵ کشور موردمطالعه قرار داده، بلکه به جمع‌آوری اطلاعات جدید و جامع در بخش لجستیک داخلی کشورها نیز پرداخته است. برای مثال، در این گزارش اطلاعات بیشتر و جامع‌تر در خصوص فرآیندهای ترخیص از گمرک جمع‌آوری‌شده و کیفیت و میزان اطلاعات جمع‌آوری‌شده در خصوص شاخص‌های کمی عملکرد نیز افزایش یافته است. این اطلاعات جامع‌تر به بخش‌های زیر مربوط می‌شود:

• هزینه/ زمان مبادلات مربوط به صادرات و واردات
• امور اداری و اجرایی گمرکی (فرآیندهای ترخیص از گمرک)
• اقدامات امنیتی مرزی
• اطلاعات کیفی در رابطه با زیرساخت‌ها و تأمین‌کنندگان خدمات

اوج نوآوری گزارش ۲۰۱۰ را می‌توان به بررسی «هزینه/ زمان مبادلات صادرات و واردات» نسبت داد. اگرچه در بخش‌های دیگر نیز نوآوری‌ها و فعالیت‌های بسیاری انجام شده است.

همچنین، در بخش دیگر این گزارش عملکرد لجستیک غیرمتمرکز در حوزه‌هایی همچون «زیرساخت»، «خدمات»، «فرآیندها و پروسه‌های مرزی و اهمیت زمان» و «قابلیت اعتماد زنجیره تأمین» مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته است.

در قسمتی دیگر از گزارش ۲۰۱۰، اولویت‌های سیاست‌گذاری در بخش تسهیل تجارت و لجستیک در رابطه با «امور زیرساختی و زیرساخت‌ها، بهبود کیفیت خدمات تجاری و حمل‌ونقلی، هماهنگ‌سازی مدیریت مرزی و تسهیل تجارت منطقه‌ای با بهبود عملکرد کریدورهای تجاری» موردبحث قرار گرفته است.

در این گزارش، ایران با امتیاز کلی ۲.۴۱ از میان ۱۵۵ کشور رتبه ۱۰۳ این جدول را از آن خود نموده است. در سال ۲۰۱۰، بهترین رتبه ایران به بخش شایستگی لجستیکی و بدترین رتبه ایران به بخش حمل‌ونقل بین‌المللی مربوط بوده است.

گزارش سال ۲۰۱۲ LPI

گزارش شاخص عملکرد لجستیک ۲۰۱۲ نیز از لحاظ رویکرد، محتوا و استراتژی شبیه دو نسخه قبلی است و تهیه گزارش بر مبنای ارزیابی عملکرد لجستیک کشورها بر اساس شش معیار اصلی مذکور در هشت بازار بزرگ جهانی خارجی آن‌ها و همچنین ارائه اطلاعات جامع در خصوص محیط لجستیک هر کشور بر اساس داده‌های کمی و کیفی زمانی و هزینه‌ای انجام شده است. در این گزارش، اطلاعات مربوط به لجستیک داخلی و همچنین هزینه/ زمان مبادلات موانع صادرات و واردات نیز جمع‌آوری شده است.

در گزارش ۲۰۱۲ تعداد کشورهای شرکت‌کننده برابر با سال ۲۰۱۰ بوده، اما تعداد افراد شرکت‌کننده در نظرسنجی و مطالعات حدود ۲۰ درصد نسبت به سال ۲۰۱۰ افزایش داشته و به شش هزار نفر رسیده است. در این گزارش تعداد کشورهایی که از لحاظ لجستیک داخلی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند به ۱۴۳ مورد رسیده است.

در این گزارش نیز همچون گزارش سال ۲۰۱۰، بخشی از کار به عملکرد لجستیک غیرمتمرکز در حوزه‌هایی همچون «زیرساخت»، «خدمات»، «فرآیندها و پروسه‌های مرزی و اهمیت زمان» و «تأخیر، قابلیت اعتماد و تحویل خدمات» پرداخته است. بخشی دیگر از گزارش ۲۰۱۲ مسائلی همچون چالش‌های جدید در تسهیل تجارت و لجستیک را موردبررسی قرار داده است. در این بخش اموری همچون زیرساخت، بهبود زیرساخت‌های لجستیک در کشورهای درحال‌توسعه، هماهنگی مدیریت مرزی، تسهیلات، تأسیسات و یکپارچگی منطقه‌ای، داده‌های ملی برای انجام اصلاحات، پایداری و توسعه زنجیره تأمین و ماتریکس اصلاحات لجستیک تجاری مورد بررسی و تأکید قرار گرفته است.

در گزارش سال ۲۰۱۲، ایران با امتیاز کلی ۲.۴۹ از میان ۱۵۵ کشور رتبه ۱۱۲ این جدول را از آن خود نموده است. در سال ۲۰۱۲ بهترین رتبه ایران به بخش شایستگی لجستیک و بدترین رتبه آن به بخش تحویل به‌موقع مربوط می‌شود.

گزارش سال ۲۰۱۴ شاخص عملکرد لجستیک

گزارش شاخص عملکرد لجستیک ۲۰۱۴ نیز با رویکردی کاملاً مشابه سه نسخه قبلی تهیه شده است. همچون گزارش‌های قبل این گزارش نیز بر مبنای ارزیابی عملکرد لجستیک کشورها بر اساس شش معیار اصلی مذکور در هشت بازار بزرگ جهانی خارجی آن‌ها و همچنین ارائه اطلاعات جامع در خصوص محیط لجستیک هر کشور بر اساس داده‌های کمی و کیفی زمانی و هزینه‌ای انجام شده است.

در این گزارش، اطلاعات مربوط به لجستیک داخلی و همچنین هزینه/زمان مبادلات موانع صادرات و واردات نیز جمع‌آوری شده است. در این گزارش ۱۵۹ کشور مشارکت داشته و بیش از ۶۰۰۰ نفر در نظرسنجی شرکت نمودند. همچنین، این گزارش ۱۲۰ کشور را از لحاظ لجستیک داخلی پوشش داده است.

در گزارش ۲۰۱۴ نیز همچون دو نسخه قبل، عملکرد لجستیک غیرمتمرکز در حوزه‌هایی همچون «زیرساخت»، «خدمات»، «فرآیندها و پروسه‌های مرزی و اهمیت زمان» و «قابلیت اعتماد زنجیره تأمین» مورد توجه قرار گرفته است.

در بخش دیگر از گزارش ۲۰۱۴ مسائلی همچون چالش‌های جدید در تسهیل تجارت و لجستیک مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش بر اموری همچون اصلاحات، سیاست‌گذاری، نیازها و الزامات کشورهای مختلف و ماتریکس اصلاحات لجستیک تجاری تمرکز شده است.

در گزارش سال ۲۰۱۴، متأسفانه ایران از فهرست مشارکت‌کنندگان در گزارش عملکرد لجستیک سال ۲۰۱۴ حذف شده است. تنها در جدولی از این گزارش که میانگین عملکرد لجستیکی کشورها از ابتدا تاکنون (۲۰۰۷ تا ۲۰۱۴) را مورد بررسی قرار داده است؛ می‌توان نام ایران را دید که در این رتبه‌بندی ایران رتبه ۱۱۴ را کسب کرده است.

گزارش سال ۲۰۱۶ LPI

گزارش شاخص عملکرد لجستیک ۲۰۱۶ نیز با رویکرد و محتوای کاملاً مشابه نسخه‌های قبلی تهیه شده است. همچون گزارش‌های قبل این گزارش نیز بر مبنای ارزیابی عملکرد لجستیک کشورها بر اساس شش معیار اصلی مذکور در هشت بازار بزرگ جهانی خارجی آن‌ها و همچنین ارائه اطلاعات جامع در خصوص محیط لجستیک هر کشور بر اساس داده‌های کمی و کیفی زمانی و هزینه‌ای انجام شده است.

در این گزارش، اطلاعات مربوط به لجستیک داخلی و همچنین هزینه/زمان مبادلات موانع صادرات و واردات نیز جمع‌آوری شده است. در این گزارش ۱۶۰ کشور مشارکت داشته و بیش از ۷۰۰۰ نفر در نظرسنجی شرکت نمودند. همچنین، این گزارش ۱۲۵ کشور را از لحاظ لجستیک داخلی پوشش داده است.

در گزارش ۲۰۱۶ نیز همچون دو نسخه قبل، عملکرد لجستیک غیرمتمرکز در حوزه‌هایی همچون «زیرساخت»، «خدمات»، «فرآیندها و پروسه‌های مرزی و اهمیت زمان» و «قابلیت اعتماد زنجیره تأمین» مورد توجه قرار گرفته است.

این نسخه از نظرسنجی، مانند دو نسخه قبلی، به تقاضا برای تدارکات بین‌المللی سازگار با محیط‌زیست می‌پردازد. نتایج همان الگوی دو نسخه گذشته را نشان می‌دهد. زنجیره‌های تأمین سازگار با محیط‌زیست با درجه بالاتری از عملکرد لجستیک همراه هستند.

نتایج گزارش ۲۰۱۶ حاکی از آن است که ابزارها و اصول تسهیل تجارت به لطف رشد آگاهی و ابتکارات بین‌المللی برای حمایت از اصلاح تجارت در کشورهای درحال‌توسعه در بسیاری از کشورها مورد توجه واقع شده است.

عملکرد لجستیکی ایران طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ بهبود مناسبی یافته است و در همه زیرشاخه‌های لجستیکی عملکردش ارتقا یافته است. بیشترین جهش عملکرد لجستیکی ایران در زیرشاخص «سهولت در ارسال محموله‌های بین‌المللی» بوده است که جهشی ۳۶ رتبه‌ای داشته است. بدون شک، فضای تعامل مثبت در مناسبات بین‌المللی دولت تدبیر و امید و فضای بهبودیافته وجهه بین‌المللی ایران در پسابرجام در این بهبود قابل‌توجه تأثیر بسزایی داشته است. این جهش عملکردی به‌واقع مؤید تحلیل سال گذشته نگارنده در تأثیر تحریم‌ها بر عملکرد لجستیکی کشور می‌باشد: «توضیح این نکته ضروریست که تحریم‌ها و به تبع آن کاهش چشمگیر رابطه تجاری ایران با تجارت بین‌الملل تأثیر به سزایی در عملکرد نامناسب لجستیک تجاری ایران طی این سال‌ها داشته است. به بیانی دیگر، جایگاه واقعی لجستیک تجاری ایران (با همین زیرساخت‌های موجود) این‌گونه نیست که پایین‌تر از کشورهایی چون پاکستان، اردن،‌ قزاقستان یا ارمنستان باشد اما پوشیده هم نیست که از برخی کشورهای رقیب منطقه‌ای عقب‌تر هستیم و برای تبدیل‌شدن به کشور اول تجاری منطقه در افق ۱۴۰۴ باید اهتمامی جدی داشت».

گزارش سال ۲۰۱۸ شاخص عملکرد لجستیکی

گزارش شاخص عملکرد لجستیک ۲۰۱۸ نیز از لحاظ رویکرد، محتوا و استراتژی همانند نسخه‌های تهیه شده است و تهیه گزارش بر مبنای ارزیابی عملکرد لجستیک کشورها بر اساس شش معیار اصلی مذکور در ۸ بازار بزرگ جهانی خارجی آن‌ها و همچنین ارائه اطلاعات جامع در خصوص محیط لجستیک هر کشور بر اساس داده‌های کمی و کیفی زمانی و هزینه‌ای انجام شده است. در این گزارش نیز، اطلاعات مربوط به لجستیک داخلی و همچنین هزینه/ زمان مبادلات موانع صادرات و واردات نیز جمع‌آوری شده است.

در گزارش ۲۰۱۸ تعداد کشورهایی که از لحاظ لجستیک داخلی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند به ۱۶۷ مورد رسیده است و تقریباً ۶۰۰۰ نفر در نظرسنجی شرکت نمودند. همچنین، این گزارش ۱۰۰ کشور را از لحاظ لجستیک داخلی پوشش داده است.

در این گزارش نیز همچون گزارش سال‌های قبل، بخشی از کار به عملکرد لجستیک غیرمتمرکز در حوزه‌هایی همچون «زیرساخت»، «خدمات»، «فرآیندها و پروسه‌های مرزی و اهمیت زمان» و «تأخیر، قابلیت اعتماد و تحویل خدمات» پرداخته است. اموری همچون زیرساخت، بهبود زیرساخت‌های لجستیک در کشورهای درحال‌توسعه، هماهنگی مدیریت مرزی، تسهیلات، تأسیسات و یکپارچگی منطقه‌ای، داده‌های ملی برای انجام اصلاحات، پایداری و توسعه زنجیره تأمین و ماتریکس اصلاحات لجستیک تجاری طبق روال نسخه‌های گذشته مورد بررسی و تأکید قرار گرفته است.

در گزارش سال ۲۰۱۸، ایران با امتیاز کلی (متوسط سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸) ۲.۷۱ از میان ۱۶۷ کشور رتبه کلی ۸۱ (متوسط سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸) این جدول را از آن خود نموده است. در سال ۲۰۱۸ رتبه ایران با صعودی ۳۲ پله‌ای به جایگاه شصت و چهارم جهان رسید و در تمامی و زیرشاخه‌های لجستیکی عملکردش ارتقا یافت.

در این گزارش ترتیب ۱۵ کشور با بهترین عملکرد نیز تغییر محسوسی نکرده است؛ اما قابل‌توجه است که از سال ۲۰۱۲ تاکنون پیشرفت‌های اساسی در امتیازات LPI ژاپن، دانمارک، امارات متحده عربی و نیوزیلند را شاهد بوده‌ایم.

نکات عمومی در شش گزارش شاخص عملکرد لجستیک

وجه اشتراک همه گزارش شاخص عملکرد لجستیک در این است که ۱۰ کشور برتر ازجمله پردرآمدترین کشورها و ۱۰ کشور انتهایی جدول رده‌بندی در زمره کم‌درآمدترین کشورها هستند. کشورهای دارای درآمد متوسط و درحال‌توسعه بخش میانی این جدول را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان کشورهای متوسط و درحال‌توسعه که از روند رشد سریع برخوردارند در نیمه بالایی جدول رده‌بندی و کشورهای درحال‌توسعه کم رشدتر در نیمه پایینی این جداول قرار دارند.

عواملی همچون موانع جغرافیایی، مسائل امنیتی، درگیری و جنگ، فجایع طبیعی و غیره ازجمله موانع کشورهای کم رشد و فقیر برای دسترسی به بازارهای جهانی و مشارکت آن‌ها در زنجیره تأمین است و عملکرد لجستیک آن‌ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

از نسخه ۲۰۱۲ گزارش عملکرد لجستیک یک مفهوم جدید به نام «لجستیک سبز» معرفی و مورد بحث قرار گرفته است. سرمایه‌گذاری در زمینه بهبود عملکرد زیست‌محیطی شبکه لجستیک و توجه به هزینه‌های تخریب محیط‌زیست ناشی از فرآیندهای لجستیکی، لجستیک معکوس، صرفه‌جویی در منابع، کاهش انتشار آلاینده‌ها، حذف ضایعات، ایجاد ارزش برای مشتریان و نهایتاً ارتقای بهره‌وری ازجمله موارد و مباحث مورد توجه در مبحث لجستیک سبز است. همچنین، استفاده کمتر از مواد در آن‌ها و یا کاهش انرژی و آلودگی ناشی از حمل محصولات را نیز می‌توان بخشی از لجستیک معکوس تحت عنوان «لجستیک سبز» دانست.

روش محاسبه LPI

ازآنجایی‌که لجستیک ابعاد گسترده‌ای دارد، محاسبه عملکرد لجستیک در کشورهای مختلف امری چالش‌برانگیز است. محاسبه زمان و هزینه فرآیندهای لجستیکی (عملیات بندری، ترخیص از گمرک، حمل‌ونقل و غیره) نقطه آغاز خوبی است و در بسیاری موارد دسترسی به این‌گونه از اطلاعات آسان است؛ اما اگر این اطلاعات را به‌طور کامل در اختیار داشته باشیم، بازهم به دلیل تفاوت‌های ساختاری زنجیره‌های تأمین کشورهای گوناگون جمع‌آوری آن‌ها در یک مجموعه داده واحد و یگانه کار آسانی نیست و مهم‌تر اینکه بسیاری از عناصر یک شبکه لجستیکی خوب (برای مثال، شفافیت فرآیندها و کیفیت خدمات، پیش‌بینی پذیری و قابلیت اعتماد) را نمی‌توان تنها به کمک اطلاعات زمان و هزینه ارزیابی کرد.

ایران نه‌تنها خود دارای ذخایر نفت و گاز عظیم بوده و از سایر منابع نیز غنی است، بلکه از یک‌سو در جوار کشورهای تولیدکننده نفت و گاز حاشیه خلیج‌فارس واقع شده و تنگه هرمز شاهراه اصلی برای تجارت منابع فسیلی این کشورها است و از سوی دیگر هم‌جوار کشورهای غنی حاشیه دریای خزر است و می‌تواند کانال ارتباطی برای فروش منابع نفت و گاز این کشورها باشد. ازآنجایی‌که شاخص عملکرد لجستیک ابزاری برای انعکاس پتانسیل‌های تجاری، عملکرد لجستیک و بهره‌وری زنجیره تأمین کشورها در سطح جهان است، توجه به LPI و بهبود آن در کشوری پهناور و غنی همچون ایران بسیار حائز اهمیت است.