وقوع حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی و سانحه‌های طبیعی و اثرات ناشی از آن‌ها جوامع کنونی را ملزم به انجام برنامه‌ریزی‌های لازم جهت مدیریت زنجیره تأمین در شرایط بحران نموده است. یکی از این حوادث، زلزله است که معمولاً با خسارات جانی و مالی زیادی همراه بوده و همه‌ساله افراد زیادی را در دنیا به کام مرگ می‌کشاند. باوجود ماهیت تصادفی و غیرقابل‌پیش‌بینی زلزله، حتی با مستقر کردن هزاران ایستگاه زلزله‌نگاری به‌صورت شبکه‌ای در سرتاسر جهان و تحلیل پیوسته داده‌ها با استفاده از کامپیوترهای قدرتمند، هنوز قادر نیستیم پیش‌بینی کنیم چه زمانی و در کجا زلزله رخ خواهد داد. ماهیت تصادفی این نوع سانحه، ایجاب می‌کند که با طراحی یک زنجیره تأمین بحران، اقدامات و طرح‌های پیشگیرانه جهت مدیریت بحران و کاهش اثرات مخرب آن اجرا شود.
مدیریت بحران
قسمت اعظم مدیریت واکنش به یک بحران، چیزی جز عملیات امداد و نجات و مدیریت لجستیک نیست. عملیات امداد و نجات در ساعات اولیه، به‌منظور خارج کردن افراد از زیر آوار انجام می‌شود ولی عملیات لجستیکی تا مدت‌زمان بیشتری ادامه می‌یابد تا مصدومان را به بیمارستان‌ها و یا مراکز امداد برساند و همچنین اقلام موردنیاز افراد آسیب‌دیده را از مراکز مربوطه به نقاط آسیب‌دیده منتقل نماید.
با توجه به نقش مهم لجستیک در افزایش هماهنگی در نقل‌وانتقال مصدومان و تحویل اقلام موردنیاز می‌تواند تأثیر فراوانی در بهبود فرآیند داشته باشد. به‌طورکلی واکنش در شرایط بحران، مجموعه‌ای از اقدامات است که هنگام وقوع بحران جهت نجات جان افراد و جلوگیری از خسارات بیشتر به اموال و فراهم آوردن امدادهای ضروری برای قربانیان صورت می‌گیرد. ازاین‌رو از دیدگاهی می‌توان مدیریت بحران را به‌صورت یک پروژه در نظر گرفت.
اقدامات لازم در زنجیره تأمین بحران
از اقدامات اولیه که باید در برنامه‌ریزی لجستیک و زنجیره تأمین بحران صورت گیرد، ارزیابی اولیه جهت شناسایی شدت و مکان زلزله، دریافت اطلاعات موجود در مورد امکانات و منابع دردست و ظرفیت‌های موجود برای واکنش و استقرار مراکز است. به‌طورکلی، سایر اقداماتی که غیر از اقدامات اولیه باید برای مدیریت بحران موردتوجه قرار گیرند را می‌توان به چهار گروه زیر تقسیم نمود:
- گروه اقدامات مرتبط با برآورد و تخمین برای مدیریت بحران
- گروه اقدامات مرتبط با برنامه‌ریزی
- گروه اقدامات مرتبط با اجرا در زنجیره تامین بحران
- گروه اقدامات مرتبط با پشتیبانی و نظارت
در راستای انجام اقدامات مرحله اول مدیریت زنجیره تأمین بحران، لازم است اطلاعات ۳ بخش کلیدی را به دست آوریم.
- تخمین نیروها و تجهیزات امدادی موردنیاز
- تخمین مقدار تقاضاها و تعداد افراد مصدوم
- تخمین کاستی‌ها و کمبودها در زنجیره تامین بحران
با توجه به تخمین‌های انجام‌شده، اقدامات مرحله دوم به برنامه‌ریزی اقدامات لجستیکی و تخصیص منابع در دست می‌پردازد. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- برنامه‌ریزی نیروها و تجهیزات امدادی در مدیریت بحران
- برنامه‌ریزی لجستیک کالاها و مصدوم
- برنامه‌ریزی در مورد تداوم واکنش در زنجیره تامین بحران
پس از انجام برنامه‌ریزی‌های لازم، اقدامات مرحله سوم به اجرا و پیاده‌سازی برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در مرحله قبل می‌پردازد که عبارت‌اند از:
- ارسال نیروها و تجهیزات امداد در زنجیره تامین بحران
- سازمان‌دهی نیروهای امداد محلی
- تخلیه افراد مصدوم و جنازه‌ها از آوار
- تأمین و ارسال کالاهای موردنیاز در مدیریت بحران
- ارسال مصدومان به بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی
- استقرار موقت بازماندگان
ضمناً مجموعه اقداماتی که در گروه نظارت و پشتیبانی باید انجام شوند عبارت‌اند از:
- هماهنگی جهت جمع‌آوری کمک‌های مردمی در زنجیره تامین بحران
- جایگزینی کالاهای اضافی با کالاهای موردنیاز در مدیریت زنجیره تأمین در شرایط بحران
- تجزیه‌وتحلیل رفتارها و سنجش کارایی اقدمات انجام‌شده
پیش‌نیازهای مدیریت زنجیره تأمین در شرایط بحران
پیاده‌سازی صحیح و کارآمد اقدامات ذکرشده نیازمند فراهم آوردن برخی شرایط و پیش‌نیازها است که عمده آن‌ها عبارت‌اند از:
- تعیین سازمان‌ها و نهادهای درگیر در واکنش و تعیین وظایف و مسئولیت‌های آن‌ها
- فراهم‌سازی یک پایگاه اطلاعاتی متمرکز و به‌هنگام در مدیریت زنجیره تامین در شرایط بحران
- دسترسی به سیستم‌های پشتیبانی تصمیم مناسب در مدیرت بحران
- ارائه آموزش‌های لازم به سازمان‌ها و نهادهای درگیر در واکنش
- دسترسی به زیرساخت‌ها و تجهیزات موردنیاز در مدیریت بحران
تا اینجا مهم‌ترین اقداماتی که باید در مدیریت بحران صورت گیرد را بررسی کردیم. نکته کلیدی این است که واکنش‌ها باید با سرعت بالا و در زمان کوتاه صورت گیرد. به همین خاطر یکی از این فعالیت‌های مؤثر در فرایند واکنش که از اهمیت فراوانی نیز برخوردار است انجام برنامه‌ریزی لجستیک و زنجیره تأمین بحران، برای حمل‌ونقل مصدومان و اقلام ضروری موردنیاز مناطق آسیب‌دیده است. عدم توجه به برخی برنامه‌ها، منجر به عدم سرویس‌دهی مناسب به مصدومان می‌شود و در مدیریت زنجیره تأمین در شرایط بحران اختلال ایجاد می‌کند.
منبع:
- ماهنامه علمی- تخصصی لجستیک و زنجیره تأمین؛ شماره ۳۶؛ اسفند ۱۳۹۳.