مزایای تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش در کسب و کار

سازمان ها با تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش (value chain) مزایای رقابتی را در کسب‌وکار خود شناسایی کرده و با بررسی هزینه، زمان و تلاش مورد نیاز در راستای بهبود کارایی و سودآوری هر چه بیشتر زنجیره ارزش خود گام برمیدارند. در این مقاله ضمن تعریف اینکه زنجیره ارزش چیست، فرآیند های تشکیل دهنده آن، مزایا و راهکار های تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش را شرح داده و بهترین رویکرد های اجرایی جهت بهبود فرآیند های سازمان را شرح میدهیم.

زنجیره ارزش چیست؟

زنجیره ارزش مجموعه ای از فعالیت هایی است که یک شرکت فعال در یک صنعت خاص به منظور ارایه یک محصول ارزشمند  مانند کالا و خدمات به مشتری نهایی انجام می دهد. این مفهوم کلیه فعالیت‌های یک زنجیره از دریافت اولیه مواد تا تحویل آن به بازار تقاضا و تمام فرآیند بین آنها را توصیف میکند.

ایده زنجیره ارزش مبتنی بر دیدگاه فرآیندی سازمان ها است، این ایده سازمان تولیدی (یا خدماتی) را به عنوان یک سیستم می بیند که از زیرسیستم هایی تشکیل شده است که هر کدام دارای ورودی، فرآیندهای تبدیل و خروجی هستند.

ورودی‌ها، فرآیندهای تبدیل و خروجی‌ها شامل بکارگیری منابع، نیروی کار، مواد، تجهیزات، ساختمان‌ها، زمین است. مدیریت و نحوه انجام فعالیت های زنجیره ارزش، هزینه ها را تعیین می کند و بر سود تأثیر می گذارد.

زنجیره ارزش از پنج فعالیت اصلی و چهار فعالیت پشتیبان تشکیل شده است. فعالیت های اصلی عبارتند از:  لجستیک درون‌سو، عملیات، لجستیک بیرونی، بازاریابی، فروش و خدمات.

چهار فعالیت پشتیبان عبارتند از: تدارکات و خرید، مدیریت منابع انسانی، توسعه فناوری و زیرساخت شرکت.

فعالیت های اصلی زنجیره ارزش

 اینگونه فعالیت ها شامل تولید، فروش، نگهداری و پشتیبانی یک محصول یا خدمات میشوند و عبارتند از:

• لجستیک درون سو: مدیریت منابعی مانند فروشندگان خارجی و سایر منابع زنجیره تامین. این منابع بیرونی که از تامین کنندگان دریافت و به داخل زنجیره جریان میابند، «ورودی‌ها» نامیده می‌شوند و ممکن است شامل مواد خام و قطعات اولیه ای باشند که از سوی تأمین‌کنندگان ارسال می‌شود.

عملیات: این مرحله شامل تمامی فعالیت‌ها و فرآیندهایی میشود که ورودی‌ها را به «خروجی‌ها» تبدیل می‌کنند. «خروجی ها» محصولات اصلی هستند که به مشتریان نهایی ارایه می‌شود و با قیمتی بالاتر از قیمت تمام شده مواد و تولید فروخته میشوند تا سود ایجاد کنند.

• لجستیک بیرونی: این مرحله دربرگیرنده تمامی فرآیندهای ذخیره سازی، جمع آوری و توزیع جهت تحویل محصولات نهایی  به مشتریان است.

• بازاریابی و فروش: فعالیت‌های تبلیغات و برندسازی، که به دنبال ترغیب مخاطبان برای خرید محصولات و خدمات خود هستند.

• خدمات پشتیبانی: شامل کلیه فعالیت های ارایه خدمات به مشتری و پشتیبانی محصول است که رابطه بلندمدت سازمان را با مشتریانی که محصول یا خدمات را خریداری کرده اند، تقویت می کند.

از آنجایی که شناسایی مسائل مدیریتی و ناکارآمدی‌ها در این مراحل نسبتاً آسان است، فعالیت‌های اصلی که به خوبی مدیریت می‌شوند اغلب مزیت هزینه‌ای یک کسب‌وکار به شمار میروند. این بدان معناست که کسب‌وکار می تواند محصولات و خدماتش را با هزینه کمتری نسبت به رقبای خود تولید کند.

فعالیت های پشتیبان زنجیره ارزش

بطور کلی این فرآیند به دنبال پشتیبانی فعالیت های اصلی هستند.

• تدارکات و خرید: این مرحله شامل تمامی فعالیت های یافتن فروشندگان خارجی جدید، حفظ روابط فروشنده، مذاکره در مورد قیمت ها و سایر فعالیت ها در راستای تهیه مواد و منابع لازم برای ساخت محصول یا خدمات است.

• مدیریت منابع انسانی: مدیریت سرمایه انسانی که شامل کارکردهایی مانند استخدام، آموزش، ایجاد و حفظ فرهنگ سازمانی و حفظ روابط مثبت کارکنان است.
• توسعه و پیشرفت تکنولوژی: تحقیق و توسعه، مدیریت فناوری اطلاعات و امنیت سایبری موجب رشد نوآوری و مزایای رقابتی در کسب و کار میشود.

• زیرساخت های شرکت: این مرحله فعالیت های حقوقی، مالی، مدیریت عمومی، اداری، حسابداری، روابط عمومی و تضمین کیفیت را در برمیگیرد.

مزایای تجزیه و تحلیل زنجیره های ارزش

سازمان ها میتوانند به کمک تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش، عملکردهای تجاری خود را شناسایی و در فعالیت های اصلی و پشتیبان گروه بندی کنند. تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش به سازمان ها این امکان را میدهد تا پیوندها، وابستگی ها و الگوها را در زنجیره ارزش آشکار کنند و سپس با ارزیابی این پیوند ها بررسی کنند که آیا میتوان خروجی هر مرحله را به نسبت هزینه، زمان و تلاش مورد نیاز بهبود بخشید؟ و اینگونه در راستای سودآوری بیشتر و بهبود کارایی اقدام میکنند.

مزایای تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش برای  کسب و کارها عبارتند از:

• حمایت از تصمیمات برای فعالیت های تجاری مختلف
• تشخیص نقاط بی اثر برای اقدامات اصلاحی
• شناسایی پیوندهای بین فعالیت ها و زمینه های مختلف در کسب و کار
• بهینه سازی فعالیت ها برای به حداکثر رساندن خروجی و به حداقل رساندن هزینه های سازمانی.
• ایجاد مزیت هزینه‌ای نسبت به رقبا.
• شناسایی نقاط قوت و زمینه های بهبود

نحوه تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش

لازم است کسب و کارها هنگام تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش، این چارچوب را به عنوان یک نقطه شروع در نظر بگیرند نه یک فرآیند کامل با نقاط شروع و پایان.

به طور کلی چند مرحله وجود دارد که شرکت ها می توانند برای درک زنجیره ارزش خود انجام دهند:

• هر فعالیت اصلی و پشتیبان را به فعالیت های فرعی تقسیم کنید: بدین صورت سازمان‌ها می‌توانند هر عملکرد را در سطحی دقیق‌تر تجزیه و تحلیل کنند تا بازده مالی هر عملکرد را با زمان، تلاش و هزینه مورد نیاز مقایسه کنند.
• به دنبال ارتباط بین فعالیت های فرعی باشید: اغلب، ناکارآمدی یک فعالیت یا زیرفعالیت به دیگری مرتبط است. به عنوان مثال، استخدام نیروی انسانی ناکارآمد موجب ایجاد مشکلات در بسیاری از فعالیت های فرعی مختلف میشود. همچنین فناوری و عملیات ورودی می‌توانند اثرات موج‌دار بساری را در سراسر زنجیره ارزش سازمان پدید آورند.
• زمینه های بهبود را تشخیص دهید: روندها و الگوها را در فعالیت های مختلف و ارتباطات بین آنها در نظر بگیرید و فرصت های بهبود بالقوه را در نقاط خاص زنجیره ارزش ارزیابی کنید.

تا اینجا متوجه شدیم زنجیره ارزش چیست و چگونه میتوان با تجزیه وتحلیل زنجیره ارزش، نقاط قوت و زمینه ‌های پیشرفت سازمان را شناسایی کرد. در نهایت به کمک این استراتژی میتوانیم بیش‌ترین ارزش را برای مشتری خود خلق کرده و با بهبود مستمر زنجیره ارزش و حذف فعالیت های ناکارآمد مزایای رقابتی خود را در مقایسه با رقبا افزایش دهیم.